Burgerparticipatie en redzaamheid

Wat is burgerparticipatie en wat redzaamheid?

De benamingen burgerparticipatie en redzaamheid worden op meerdere terreinen gebruikt, maar op deze website wordt het gebruikt in relatie met rampen en crises.

In 1952 is in Nederland de Bescherming Bevolking, een beschermingsorganisatie van burgers, opgericht. Er kwamen echter te weinig aanmeldingen als vrijwillige noodwachter. Met de intrekkingswet BB in 1986 in kwam een einde aan een tijdperk van voorbereiding op (oorlogs)rampen. Daarna was het garanderen van de veiligheid van de inwoners volledig de taak van de overheid. Maar in de laatste jaren wordt er, o.a. door de Veiligheidsregio's, steeds meer nadruk gelegd op de eigen verantwoordelijkheden van burgers. 

De Veiligheidsregio Groningen is op 26 februari 2021 een nieuwe campagne gestart "Eerste Hulp dat ben jij".  Je kunt daar bijvoorbeeld een 'EHBJ- buurtplan' maken:  "Maak samen met je buurtgenoten het EHBJ-buurtplan. Met dit plan breng je bijvoorbeeld in kaart welke buurtgenoten getraind en ervaren zijn en op wie je een beroep kan doen in een noodsituatie. En wie bijvoorbeeld specifieke materialen en hulpmiddelen in huis heeft die van pas kunnen komen tijdens een noodsituatie. " Dit is een goed begin om te komen tot zowel redzaamheid als burgerparticipatie!

Wat is redzaamheid?

Redzaamheid is specifiek gericht op het helpen van anderen. Er zijn mensen die verminderd zelfredzaam zijn en daarom hulp van anderen nodig hebben. Het kan daarbij gaan om mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking. Zorginstellingen hebben vaak wel rampenplannen, evacuatieplannen en BHV-ers, maar wanneer het gaat om een grote groep bewoners of cliënten is er in verhouding vaak een kleine groep personeel beschikbaar.

Wanneer is er sprake van burgerparticipatie oftewel burgerhulp?

Burgerhulp veronderstelt de samenwerking tussen burgers en een andere partij, in het geval van rampen, crises en zware ongevallen de hulpverleningsdiensten, gericht op het helpen van anderen.

Burgers zijn meestal niet opgeleid als hulpverlener, maar dat wil dus niet zeggen dat ze niet bekwaam genoeg zouden zijn. Soms zijn mensen zelf slachtoffer van de ramp of komen het uit het getroffen gebied of de regio eromheen. Hierdoor zijn ze wel betrokken en vooral ook beschikbaar.

Burgerparticipatie (samenwerking met hulpdiensten) moet naar mijn mening gezien worden als aanvulling op redzaamheid, niet als onderdeel daarvan.

Burgers zouden inderdaad op een andere manier moeten kijken naar hun eigen verantwoordelijkheden. Toch kijkt niet iedereen op deze manier naar haar of zijn eigen rol. Waarom zou je niet voor je gezin ook een plan maken, met een beschrijving, welke maatregelen en voorzieningen er nodig zijn? De overheid adviseert de burgers wel om een noodpakket in huis te nemen en er is een crisiskaart waar men de risicovolle objecten in de eigen omgeving kan vinden. Maar er zijn bijvoorbeeld nog weinig evacuatieplannen te vinden, vooral in relatie met overstromingsrisico'sVeel ideeën zijn al aangedragen door anderen in rapporten en scripties, maar die zijn nog niet allemaal concreet uitgewerkt. Een van die aanbevelingen was wel om meer burgers een EHBO cursus te laten volgen. Een andere mogelijkheid is bijvoorbeeld je als burger aan te melden bij de lokale afdeling van het Rode Kruis of de vrijwillige brandweer. Bijvoorbeeld bij Ready2Help: Ready2Help is een burgerhulpnetwerk op initiatief van het Nederlandse Rode Kruis. Meer informatie over Ready2Help lees je hier.

Er zijn een aantal voordelen aan het betrekken van burgers in burgerparticipatie en (zelf)redzaamheid:

• het komt tegemoet aan de behoeften van burgers om geïnformeerd en betrokken te worden
• het versterkt het gevoel van burgers dat om nuttig te kunnen zijn (versterking vaardigheden en capaciteiten) voor een individueel en gemeenschappelijk belang
• het helpt bij het ontwikkelen van de eigen redzaamheid
• doordat de overheid vooral een faciliterende rol heeft, is burgerparticipatie van toegevoegde waarde voor hulpverleningsdiensten
• het draagt bij aan het herstel, van zowel individu en gemeenschap
• het vermindert de impact van de noodsituatie op lange termijn

Redenen waarom burgers willen helpen worden genoemd in de brochure 'Burgerhulp bij rampen':  "Geconcludeerd kan worden dat burgers in de meeste gevallen wilden helpen, bijvoorbeeld vanwege een morele plicht of hun sociale verbondenheid, en konden helpen omdat zij daadwerkelijk iets konden doen, door bijvoorbeeld hun directe aanwezigheid, achtergrond, bekendheid met de omgeving of opleiding." Uit diverse onderzoeken en rapporten op het gebied van crisisbeheersing en rampenbestrijding komt het belang van burgerparticipatie naar voren. Diverse organisaties weten alleen nog niet zo goed hoe ze hier een invulling aan kunnen geven. Hierover kun je meer lezen in de scriptie 'Zelfredzaamheid bij rampen en crises’ van Freya Newton. Initiatieven op het gebied van burgerparticipatie komen maar moeilijk van de grond. Goede risicocommunicatie en voorlichting over zelfredzaamheid is erg belangrijk (risicocommunicatie is de communicatie die aan crisiscommunicatie vooraf gaat, in termen van de veiligheidsketen: in de 'koude' fase).

In het onderzoek 'Burgers bij de bestrijding van rampen: betrokken, beschikbaar, bekwaam' van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid Nibra uit 2010 zijn een aantal aanbevelingen geformuleerd voor hulpverleners:

1. Laat burgers helpen als dat veilig kan 
2. Vertrouw op de capaciteiten van burgers 
3. Coördineer burgerhulp waar mogelijk 
4. Geef helpende burgers erkenning en waardering 
5. Betrek burgers bij evaluatie en nazorg 
6. Stimuleer de zelfredzaamheid van burgers 
7. Neem burgerhulp op in opleidingen en oefeningen 
8. Maak afspraken over veiligheid en aansprakelijkheid.